Umowa międzynarodowa o zabezpieczeniu społecznym to zazwyczaj dwustronne porozumienie między poszczególnymi państwami, którego celem jest ochrona praw socjalnych ich migrujących obywateli poprzez koordynację krajowych systemów zabezpieczenia społecznego obu stron. W praktyce oznacza to, że osoby decydujące się na podjęcie pracy czy prowadzenie działalności gospodarczej za granicą mogą uniknąć podwójnego opłacania składek na ubezpieczenie społeczne. Jednym z kluczowych mechanizmów tych umów jest możliwość sumowania okresów ubezpieczenia, co pozwala osobom migrującym na nabycie określonych świadczeń, nawet jeśli nie osiągnęły wymaganej długości okresu ubezpieczenia w jednym państwie. Dzięki temu, w sytuacji gdy np. pracownik nie spełnia kryteriów do otrzymania minimalnej emerytury w kraju jego pochodzenia, uwzględnione mogą być dodatkowo jego wcześniejsze okresy składkowe z innego państwa (będącego stroną umowy o zabezpieczeniu społecznym).

Obecnie Polska związana jest umową międzynarodową o zabezpieczeniu społecznym m.in. ze Stanami Zjednoczonymi, z Kanadą, Australią, Izraelem, Turcją, Koreą Południową, Ukrainą czy Mołdawią.  

W obliczu rosnącej wciąż współpracy gospodarczej między Polską a Indiami zawarcie takiej umowy staje się kluczowym elementem dalszego rozwoju ich relacji. Według najnowszego raportu opracowanego przez Allianz Trade Indie należą do jednych z najdynamiczniej rozwijających się gospodarek na świecie. Ich współpraca z Polską zaowocowała już w wielu sektorach, m.in. w IT, infrastrukturze, energetyce czy nowoczesnych technologiach. Z roku na rok coraz większa liczba polskich przedsiębiorców decyduje się na ekspansję ich działalności do Indii, a jednocześnie indyjskie biznesy chętniej inwestują w rozwój w Polsce. Obserwując zachodzące zmiany i zacieśniającą się współpracę obu państw, coraz więcej osób decyduje się na podjęcie zatrudnienia czy prowadzenie działalności w Indiach lub Polsce.

Zawarcie umowy regulującej zabezpieczenie społecznej z Indiami jest szczególnie istotne z uwagi na postępującą wciąż globalizację rynku oraz sytuację polskich przedsiębiorców, którzy coraz chętniej decydują się na rozwój działalności w tej części Azji Południowej. Na uwagę zasługują także Polacy decydujący się na podjęcie tam zatrudnienia oraz pracownicy delegowani tymczasowo przez swojego pracodawcę. Brak uregulowań prawnych zapewniających odpowiednią ochronę tym osobom powoduje po ich stronie nadmierne obciążenie finansowe z powodu podwójnego oskładkowania wynagrodzenia, a  nierzadko również szereg trudności w dostępie do różnego rodzaju świadczeń, w tym m.in. emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy czy świadczeń zdrowotnych.

Kluczowe założenia umowy o zabezpieczeniu społecznym oraz możliwe rozwiązania w przypadku Indii

Zawierane przez Polską umowy o zabezpieczaniu społecznym oparte są kilku podstawowych zasadach:

• zasadzie równego traktowania;
• zasadzie stosowania jednego ustawodawstwa;
• zasadzie sumowania okresów ubezpieczenia;
• zasadzie zachowania praw nabytych (tzw. eksportu świadczeń).

Zakres przedmiotowy umów, czyli świadczeń, których one dotyczą jest zróżnicowany i ustalany w umowie osobno dla każdego państwa. W przypadku Polski zazwyczaj obejmuje on świadczenia, takie jak emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy, renty rodzinne i zasiłki chorobowe. Dodatkowo umowy te mogą dotyczyć świadczeń zdrowotnych, zasiłku rodzinnego lub zasiłku z tytułu pozostawania bez pracy.

Jedną z podstawowych kwestii podlegających uregulowaniu w umowie jest sytuacja pracowników. Przyjęło się, że podlegają oni przepisom państwa, na terenie którego świadczą pracę i to tam odprowadzają należne składki na ubezpieczenia społeczne. Wyjątkiem w umowach są zawsze pracownicy delegowani, czyli osoby tymczasowo wysyłane przez swojego pracodawcę do świadczenia pracy na jego rzecz, ale na terytorium innego państwa. Co do zasady będą oni podlegać prawu państwa wysyłającego, o ile ich pobyt na zagranicznym terytorium nie przekroczy ustalonego limitu czasu. Zazwyczaj okres ten wynosi od 24 do 60 miesięcy. Po jego upływie pracownicy zaczynają podlegać przepisom państwa obcego, o ile władze danych państw nie dojdą do porozumienia, w wyniku którego ustalony limit czasu uległby w konkretnej sytuacji przedłużeniu. W niektórych umowach, tak jak w umowie z Koreą Południową z 2009 r., strony decydują się na rozszerzenie definicji delegowania pracownika na przypadki, gdzie są oni wysyłani do pracy w spółce zależnej lub podmiocie stowarzyszonym.  

Kolejnym fundamentalnym elementem każdej umowy jest uregulowanie sytuacji przedsiębiorców, w tym wspólników spółek osobowych. Często decydującym kryterium jest miejsce zamieszkania takiej osoby, które determinuje stosowanie odpowiednich przepisów i miejsce pobierania składek na ubezpieczenie (przykład umowy z Kanadą czy Koreą Południową). Z drugiej strony, tak jak w przypadku umowy z Mołdawią czy Izraelem, przedsiębiorca podlegać może przepisom właściwym dla państwa, w którym prowadzona jest działalność – bez względu na swoje miejsce zamieszkania. Konieczne jest więc rozważenie interesów obu stron i opracowanie przez władze Polski oraz Indii rozwiązania, które z perspektywy ich współpracy gospodarczej byłoby najkorzystniejsze.

Co ciekawe, niektóre umowy zawierają również postanowienia dotyczące szczególnych sytuacji, np. gdy działalność gospodarcza prowadzona jest na terenie obu państw. Przypadek ten dotyczy chociażby umowy Polski z Koreą, gdzie ustalono, że decydującym czynnikiem podlegania pod przepisy danego państwa będzie miejsce zamieszkania takiej osoby. Takie rozwiązanie wydaje się szczególnie zasadne z perspektywy dzisiejszej globalizacji i mobilności rynku. W wielu umowach, między innymi tej z USA, nie przewidziano natomiast sytuacji, w której dana osoba jest jednocześnie pracownikiem na rzecz dwóch pracodawców na terenie dwóch państw. Wówczas np. amerykański pracodawca odprowadzać będzie składki na ubezpieczenie społeczne pracownika do USA, a polski pracodawca do polskiego systemu. Pozostałe przepisy dotyczące podmiotów objętych umową mają charakter wyjątkowy i dotyczą m.in. urzędników państwowych, personelu transportu międzynarodowego czy załogi statku.

Jednym z koniecznych elementów każdej umowy międzynarodowej o zabezpieczeniu społecznym, o którym wspomniano już wcześniej jest regulacja dotycząca sumowania okresów ubezpieczenia. Mechanizm ten ma  na celu umożliwić osobom, które w swoim życiu pracowały na terenie różnych państw skorzystanie z uprawnień do świadczeń, takich jak emerytura w przypadku, w którym nie spełniają minimalnych okresów ubezpieczenia w żadnym z tych państw osobno. Wówczas odpowiednie instytucje państwowe dokonują zsumowania okresów ubezpieczenia w niezbędnym zakresie, co zapewnia tym osobom podstawową ochronę ich praw. Ciekawym rozwiązaniem traktowanym jako standard w umowach jest dodatkowo zastrzeżenie, że w przypadku, kiedy po zsumowaniu okresów ubezpieczenia w dwóch państwach dana osoba wciąż nie kwalifikuje się do otrzymania świadczenia, dodać można do nich okresy ubezpieczenia pochodzące z państwa trzeciego, z którym oba państwa mają podpisaną tożsamą umowę. Wyobraźmy sobie więc sytuację pracownika, który przez kilka lat pracował w Polsce, a następnie w Kanadzie, a mimo zsumowania okresów ubezpieczenia z obu tych państw nie jest on uprawniony do otrzymania minimalnej emerytury w żadnych z nich. W przypadku opisywanego postanowienia o państwie trzecim, do okresów przepracowanych w Polsce oraz Kanadzie doliczane byłyby również okresy ubezpieczenia, którym pracownik ten podlegał, pracując w państwie X (o ile np. Polska i Kanada mają z tym państwem zawarte umowy o zabezpieczeniu społecznym, które przewiduje sumowanie w/w okresów).

Innym elementem, o którym nie można zapomnieć w potencjalnej umowie z Indiami jest tzw. eksport świadczeń (inaczej: transfer świadczeń). Chodzi w nim o to, aby osoba, która nabyła prawo do danego świadczenia, np. emerytury czy renty z tytułu niezdolności do pracy na podstawie przepisów jednego państwa mogła je otrzymywać, nawet jeśli obecnie zamieszkuje już na terenie drugiego państwa będącego stroną umowy o zabezpieczeniu społecznym. Takie świadczenie nie może zostać wówczas zmniejszone, zmienione ani wstrzymane. Ma to więc na celu przede wszystkim zniesienie obowiązujących w prawie krajowym tzw. klauzul terytorialności, czyli postanowień ograniczających prawo lub wypłatę świadczeń (głównie emerytalno-rentowych) do terytorium państwa, którego instytucja przyznaje świadczenie.

Porozumienie administracyjne

W przypadku każdej umowy międzynarodowej zawieranie jest dodatkowo porozumienie administracyjne, czylidokument o istotnym znaczeniu proceduralnym, który zawiera szczegółowe ustalenia między stronami dotyczące kluczowych podmiotów oraz procedur związanych ze składaniem wniosków
i uzyskiwaniem urzędowych zaświadczeń w obszarze ubezpieczeń społecznych. Zaświadczenia te są szczególnie ważne w kontekście pracowników delegowanych, którzy za granicą przedstawić muszą odpowiedni dokument urzędowy potwierdzający, że podlegają przepisom prawa polskiego. Porozumienie normuje sposób współpracy pomiędzy instytucjami w obu krajach, co ma na celu usprawnienie ich działań i poprawę koordynacji w zakresie wymiany informacji. W dobie globalizacji, kiedy coraz więcej osób podejmuje pracę za granicą, istotne jest, aby zasady te były jasne i zrozumiałe dla wszystkich zainteresowanych.

Korzyści płynące z zawarcia umowy międzynarodowej z Indiami

Oprócz oczywistych korzyści socjalnych dla osób objętych umowami międzynarodowymi o zabezpieczeniu społecznym, umowy te mają również znaczący wpływ na współpracę gospodarczą między państwami-stronami, a także ułatwiają przedsiębiorcom działanie na międzynarodowych rynkach. Współpraca między państwami sprzyja mobilności pracowników, co jest elementem kluczowym zwłaszcza w sektorach wymagających specjalistycznej wiedzy. W konsekwencji prowadzi to często do dynamicznego rozwoju innowacji na danym obszarze oraz wzrostu gospodarczego państw.

Umowy o zabezpieczeniu społecznym wpływają również na prowadzoną przez przedsiębiorców działalność, ułatwiając im wkraczanie na nowe rynki oraz umożliwiając bardziej efektywne zarządzanie zasobami ludzkimi. W praktyce oznacza to, że pracodawcy mogą swobodniej delegować pracowników do pracy za granicą, wiedząc że ich prawa socjalne są odpowiednio chronione. Pracownicy ci czy osoby prowadzące własną działalność nie muszą więc obawiać się podwójnego oskładkowania swoich zarobków, a przy tym w pewnych sytuacjach liczyć mogą na sumowanie okresów ubezpieczenia, aby otrzymać dane świadczenie.

Z niecierpliwością oczekujemy więc na rozpoczęcie prac legislacyjnych, wierząc że dostrzeżona zostanie pilna potrzeba zapewniania odpowiedniej ochrony polskim pracownikom oraz przedsiębiorcom. Wprowadzenie odpowiednich regulacji stworzyłoby bardziej sprzyjające warunki do mobilności zawodowej, co w konsekwencji przyczyni się do zwiększenia atrakcyjności wzajemnych inwestycji, a także znacznego pogłębienia relacji polsko-indyjskich.

About Post Author

Judyta Latymowicz

Krótki opis biografii Więcej

See author's posts